Pictogrammen als hulpmiddel bij autisme: Praktische toepassingen

Inleiding: Een specifieke casus

Stel je voor: een achtjarige jongen met autisme, Lars, heeft moeite met het begrijpen van complexe instructies. De opdracht 'Ruim je kamer op voor het eten' leidt tot frustratie en verwarring. Hij begrijpt de woorden wel, maar de volgorde, de impliciete verwachtingen (zoals opruimen *voor* het eten, niet *na*), en de omvang van de taak zijn overweldigend. Hier komt het gebruik van pictogrammen in beeld. Een reeks afbeeldingen die laten zien: 1) speelgoed opruimen, 2) kleren opruimen, 3) boeken opruimen, 4) bed opmaken, 5) tafel afruimen. Deze visuele ondersteuning maakt de opdracht concreet, haalbaar en minder angstaanjagend. Dit concrete voorbeeld illustreert de kracht van pictogrammen in de communicatie met kinderen met autisme.

Pictogrammen: Meer dan alleen plaatjes

Pictogrammen zijn niet zomaar plaatjes; ze zijn een essentieel communicatiemiddel, dat structuur, voorspelbaarheid en begrip bevordert bij mensen met autisme. In tegenstelling tot abstracte taal, bieden pictogrammen een directe, visuele representatie van een concept, handeling of object. Deze directe vertaling vermindert de cognitieve belasting en maakt communicatie toegankelijker. Voor Lars, en vele anderen met autisme, is de visuele representatie van een reeks handelingen essentieel om de dagelijkse routine te begrijpen en te volgen.

Verschillende soorten pictogrammen

Er bestaan diverse soorten pictogrammen, elk met hun eigen voor- en nadelen. Sommige zijn realistisch, andere meer symbolisch. De keuze hangt af van de individuele behoeften en voorkeuren van de persoon met autisme. Belangrijk is dat de pictogrammen consistent worden gebruikt en duidelijk herkenbaar zijn. De volgende categorieën zijn vaak onderscheidend:

Foto's: Realistische afbeeldingen die het object of de handeling zo nauwkeurig mogelijk weergeven.
Tekeningen: Vereenvoudigde, meer symbolische afbeeldingen die de essentie van het object of de handeling weergeven.
Symbolen: Abstracte symbolen die vaak universeel herkenbaar zijn, zoals het pictogram voor een toilet.

Structuur en voorspelbaarheid: De kern van de zaak

Mensen met autisme hebben vaak baat bij structuur en voorspelbaarheid. Pictogrammen dragen hier aanzienlijk aan bij. Door middel van visuele schema's, tijdlijnen en dagroutines die met pictogrammen zijn aangegeven, kan men een duidelijk overzicht creëren van de dag, week of zelfs maand. Dit vermindert onzekerheid en angst, en bevordert zelfstandigheid. Voor Lars zou een visueel schema met pictogrammen voor de gehele schooldag rust en duidelijkheid kunnen bieden. Hij weet precies wat er gaat gebeuren, wanneer en hoe lang.

Voorbeelden van structuur met pictogrammen:

Dagschema's: Een visuele weergave van de dagelijkse activiteiten, van opstaan tot slapen gaan.
Weekoverzicht: Een overzicht van de activiteiten die elke dag van de week plaatsvinden.
Transitiepictogrammen: Pictogrammen die aangeven wanneer een activiteit eindigt en een nieuwe begint, bijvoorbeeld van school naar huis.
Sociale verhalen: Verhalen met pictogrammen die sociale situaties uitleggen en kinderen helpen om te begrijpen hoe ze zich in bepaalde situaties moeten gedragen.

Communicatie verbeteren met pictogrammen

Pictogrammen verbeteren de communicatie op verschillende niveaus. Ze kunnen worden gebruikt om:

Wensen en behoeften uit te drukken: Een kind kan een pictogram laten zien om aan te geven dat het honger heeft, moe is, of naar het toilet moet.
Instructies te geven en te begrijpen: Complexere instructies kunnen worden vereenvoudigd met behulp van een reeks pictogrammen.
Keuzes aan te bieden: Pictogrammen kunnen worden gebruikt om keuzes te presenteren, waardoor het kind meer controle krijgt over zijn omgeving.
Emoties te uiten: Pictogrammen kunnen helpen om emoties te benoemen en te begrijpen, bijvoorbeeld door middel van gezichtsuitdrukkingen.

Kritische beschouwing en mogelijke beperkingen

Hoewel pictogrammen een waardevol hulpmiddel zijn, is het belangrijk om te erkennen dat ze geen wondermiddel zijn. Niet iedereen met autisme heeft baat bij pictogrammen, en de effectiviteit is afhankelijk van factoren zoals de leeftijd, de ernst van het autisme, en de individuele voorkeuren. Bovendien is het essentieel dat pictogrammen consistent worden gebruikt en goed worden geïntroduceerd. Een plotselinge overgang naar een systeem met pictogrammen kan juist verwarring veroorzaken. Het is belangrijk om de pictogrammen aan te passen aan de ontwikkelingsfase van het kind. Een te complexe symbolische weergave kan juist averechts werken. Ten slotte is het essentieel om de pictogrammen te combineren met andere communicatiemethoden en ondersteuning, zoals verbale instructies, gebarentaal en andere visuele hulpmiddelen.

Conclusie: Pictogrammen als onderdeel van een holistische aanpak

Het werken met pictogrammen bij autisme is een waardevolle strategie om communicatie te verbeteren en structuur te bieden. Ze kunnen een positieve impact hebben op het dagelijks leven van mensen met autisme, door angst te verminderen, zelfstandigheid te bevorderen en participatie te vergroten. Echter, pictogrammen zijn slechts één onderdeel van een bredere, holistische aanpak. Een geïntegreerde benadering, die rekening houdt met de individuele behoeften en voorkeuren, is essentieel voor succesvol werken met pictogrammen bij autisme. Het is een hulpmiddel dat, juist door zijn concrete aard, de brug slaat tussen de interne wereld van een persoon met autisme en de complexe wereld om hen heen.

Het succesvolle gebruik van pictogrammen vereist een zorgvuldige planning, consistente toepassing en een flexibele aanpak die zich aanpast aan de voortdurende ontwikkeling en behoeften van de individuele gebruiker. Het is een proces van vallen en opstaan, waar observatie, aanpassing en evaluatie essentieel zijn om de optimale impact te bereiken.

Labels: #Autism