Gedwongen Opname: Uitleg & Wanneer Het Wordt Toegepast

Een Casus: De Weg naar een Gedwongen Opname

Stel je voor: Mevrouw Jansen, 62 jaar, lijdt al jaren aan schizofrenie. Recent is haar toestand sterk verslechterd. Ze is gestopt met het innemen van haar medicatie, haar hygiëne is verwaarloosd, ze spreekt incoherente zinnen en vertoont paranoïde gedrag. Haar familie maakt zich ernstig zorgen. Ze heeft al meerdere keren bedreigingen geuit, zowel tegen zichzelf als tegen anderen. De huisarts, na meerdere gesprekken en pogingen tot ambulante hulp, ziet geen andere uitweg dan een gedwongen opname te overwegen. Dit is een complex proces, gevuld met juridische en ethische overwegingen. Deze casus illustreert de moeilijke beslissing die vaak moet worden genomen rondom gedwongen opnames in de psychiatrie.

De Criteria voor een Gedwongen Opname

Een gedwongen opname, ook wel dwangverpleging genoemd, is een ingrijpende maatregel. Het is niet zomaar een beslissing die lichtzinnig genomen wordt. In Nederland is een dergelijke opname alleen mogelijk als aan strikte wettelijke criteria wordt voldaan. De belangrijkste zijn:

Gevaar voor zichzelf: De persoon in kwestie vormt een acuut gevaar voor eigen leven of gezondheid. Dit kan bijvoorbeeld gaan om suïcidale gedachten of gedrag, ernstige zelfverwaarlozing met levensbedreigende gevolgen, of ernstige delier toestanden.
Gevaar voor anderen: De persoon in kwestie vormt een acuut gevaar voor de veiligheid van anderen. Dit kan variëren van fysieke bedreigingen tot ernstige intimidatie. De dreiging moet concreet en aantoonbaar zijn.
Gevaar voor de maatschappelijke orde: In uitzonderlijke gevallen kan een gedwongen opname gerechtvaardigd zijn als de persoon in kwestie een ernstige verstoring van de openbare orde veroorzaakt. Dit criterium wordt echter zeer terughoudend toegepast.

Het is belangrijk te benadrukken dat deze criteriacumulatief zijn. Dat wil zeggen, er moet sprake zijn van tenminste één van de bovengenoemde gevarenen er moet sprake zijn van een ernstige psychische stoornis die de beoordeling van de situatie door de betrokkene ernstig belemmert. Een enkel incident is vaak niet voldoende voor een gedwongen opname. Er moet sprake zijn van een aanhoudend en ernstig risico.

Het Juridische Kader: De Wet BOPZ (en de nieuwe Wet verplichte GGZ)

De Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (Wet BOPZ) regelde tot 2020 de gedwongen opname in de psychiatrie. Deze wet is vervangen door de Wet verplichte GGZ (Wet VGGZ). Beide wetten hebben als doel om enerzijds de rechten van de patiënt te waarborgen en anderzijds de veiligheid van de patiënt en zijn omgeving te beschermen. De Wet VGGZ beoogt een meer patiëntgerichte aanpak, met meer aandacht voor de zelfbeschikking en het herstelperspectief van de persoon met psychische problemen.

Belangrijke aspecten van de Wet VGGZ zijn:

De rol van de psychiater en de rechter: Een psychiater moet de noodzaak van een gedwongen opname vaststellen. In de meeste gevallen is daarnaast een machtiging van de rechter vereist. Deze machtiging kan variëren in duur (van enkele dagen tot maanden).
Recht op bezwaar en beroep: De persoon die gedwongen is opgenomen, heeft het recht om bezwaar te maken tegen de opname en in beroep te gaan tegen de beslissing van de rechter.
De rol van familie en naasten: Familie en naasten spelen een belangrijke rol in het proces rondom een gedwongen opname. Zij kunnen hun zorgen uiten en advies geven, maar hebben geen beslissingsbevoegdheid.
Behandelingsplan: Tijdens een gedwongen opname moet er een individueel behandelingsplan worden opgesteld met als doel het herstel van de patiënt en de terugkeer naar de maatschappij.

Ethische Aspecten: De Afweging tussen Vrijheid en Veiligheid

Gedwongen opnames roepen ethische dilemma's op. Het beperkt de vrijheid van de persoon, een fundamenteel recht in een democratische samenleving. De afweging tussen het beschermen van de vrijheid van de individuele en de veiligheid van zichzelf en anderen is complex en vraagt om een zorgvuldige afweging van alle aspecten van de situatie. Het is cruciaal dat alle betrokkenen, inclusief de patiënt, zoveel mogelijk betrokken worden bij het besluitvormingsproces, binnen de mogelijkheden die de situatie toelaat.

Er zijn verschillende ethische perspectieven die een rol spelen. Sommigen benadrukken het belang van zelfbeschikking, zelfs als dit tot risicovol gedrag leidt. Anderen leggen de nadruk op het voorkomen van schade aan anderen en het beschermen van kwetsbare mensen. Het vinden van een evenwicht tussen deze tegengestelde belangen is een constante uitdaging.

Alternatieven voor Gedwongen Opname

Voordat een gedwongen opname wordt overwogen, worden er altijd eerst alternatieven onderzocht. Deze kunnen bestaan uit:

Ambulante zorg: Behandeling en ondersteuning buiten de kliniek, zoals thuisbezoeken door een psychiater of verpleegkundige, dagbehandeling of deeltijdbehandeling.
Vrijwillige opname: De persoon stemt zelf in met een opname in een psychiatrisch ziekenhuis.
Crisisinterventieteams (CIT): Teams die snel en doeltreffend hulp bieden in crisissituaties.
Begeleiding door familie en naasten: Ondersteuning en zorg door het sociale netwerk van de persoon.

De keuze voor een specifiek alternatief hangt af van de individuele situatie en de ernst van de psychische problemen. Het doel is altijd om de minst ingrijpende maatregel te kiezen die de veiligheid van de persoon en zijn omgeving waarborgt.

De Lange Termijn: Nazorg en Preventie

Na een gedwongen opname is goede nazorg essentieel om terugval te voorkomen. Dit kan bestaan uit medicatie, psychotherapie, sociale ondersteuning en begeleiding bij het vinden van werk of huisvesting. Ook preventieve maatregelen spelen een belangrijke rol. Vroege signalering van psychische problemen, tijdige interventie en adequate behandeling kunnen bijdragen aan het voorkomen van toekomstige crisissituaties en de noodzaak van een gedwongen opname.

Het verbeteren van de toegankelijkheid van geestelijke gezondheidszorg, het verminderen van de wachttijden en het investeren in voldoende gekwalificeerd personeel zijn essentieel om de kwaliteit van zorg te verhogen en het aantal gedwongen opnames te verminderen. Een holistische aanpak, die rekening houdt met zowel de individuele behoeften als de maatschappelijke context, is cruciaal voor het succesvol behandelen van ernstige psychische stoornissen en het bevorderen van herstel.

Conclusie: Een Ingrijpende Maatregel met Verreikende Gevolgen

Een gedwongen opname in de psychiatrie is een ingrijpende maatregel die alleen in zeer specifieke situaties gerechtvaardigd is. De Wet VGGZ biedt een juridisch kader dat de rechten van de patiënt beschermt, terwijl tegelijkertijd de veiligheid van de patiënt en zijn omgeving wordt gewaarborgd. Echter, de ethische dilemma's die gepaard gaan met gedwongen opnames blijven een punt van discussie. Een zorgvuldige afweging van alle factoren, een multidisciplinaire aanpak en een focus op herstel zijn essentieel om de kwaliteit van zorg te verbeteren en het aantal gedwongen opnames zo veel mogelijk te beperken.

Labels: #Psychiatrie