Stemming als onderdeel van een psychiatrisch onderzoek: Een uitleg

Wanneer een arts of psychiater een psychiatrisch onderzoek uitvoert, speelt de stemming van de patiënt een cruciale rol. Stemming is meer dan alleen een tijdelijk gevoel; het is een aanhoudende emotionele toestand die onze kijk op de wereld kleurt en ons gedrag beïnvloedt. Dit artikel duikt diep in de aspecten van stemming die tijdens een psychiatrisch onderzoek worden geëvalueerd, en verkent de methoden en overwegingen die professionals gebruiken om een accurate diagnose te stellen en een effectief behandelplan op te stellen.

Wat is Stemming? Een Fundamenteel Begrip

Stemming wordt vaak verward metemotie, maar er is een belangrijk verschil. Emoties zijn kortstondige reacties op specifieke gebeurtenissen, zoals vreugde bij het ontvangen van goed nieuws of verdriet na een verlies. Stemming daarentegen is een meer aanhoudende, alomvattende emotionele toestand. Het is de ‘achtergrondmuziek’ van ons emotionele leven. Iemand kan bijvoorbeeld zich al wekenlang somber voelen (stemming), terwijl hij af en toe nog steeds blij kan zijn met kleine dingen (emotie).

De beoordeling van de stemming omvat verschillende dimensies, waaronder:

Intensiteit: Hoe sterk is de stemming? Is het een lichte somberheid of een diepe depressie?
Duur: Hoe lang duurt de stemming al? Is het een recente ontwikkeling of een langdurig probleem?
Variabiliteit: Hoe fluctueert de stemming gedurende de dag of over langere perioden? Zijn er momenten van verbetering of verslechtering?
Reactiviteit: In hoeverre reageert de stemming op externe gebeurtenissen? Wordt iemand blij als er iets positiefs gebeurt, of blijft de somberheid overheersen?
Congruentie: Komt de stemming overeen met de situatie en de gedachten van de persoon? Is er bijvoorbeeld sprake van lachen terwijl men over verdrietige gebeurtenissen vertelt?

Het Psychiatrisch Onderzoek: Een Holistische Benadering

Het psychiatrisch onderzoek is een gestructureerd proces dat tot doel heeft een uitgebreid beeld te krijgen van de geestelijke gezondheid van de patiënt. Het is geen simpele checklist, maar een interactieve evaluatie waarbij de clinicus actief luistert, observeert en vragen stelt. De stemming is een van de vele aspecten die worden onderzocht, samen met onder andere:

Uiterlijk en gedrag: Hoe ziet de patiënt eruit? Is er sprake van verwaarlozing van de uiterlijke verzorging? Hoe is de lichaamshouding en de oogcontact? Is er sprake van psychomotorische agitatie (rusteloosheid) of remming (vertraagd bewegen)?
Spraak: Hoe is het tempo, de toon en de hoeveelheid van de spraak? Spreekt de patiënt langzaam en monotoon (kenmerkend voor depressie) of snel en gejaagd (kenmerkend voor manie)?
Denken: Hoe is de gedachtegang? Is er sprake van verwardheid, incoherentie, waanideeën of obsessieve gedachten?
Cognitie: Hoe is het geheugen, de aandacht en de oriëntatie? Zijn er tekenen van cognitieve achteruitgang?
Inzicht en oordeel: Heeft de patiënt inzicht in zijn problemen? Kan hij realistische beslissingen nemen?

Specifieke Vragen over Stemming

Tijdens het onderzoek zal de clinicus specifieke vragen stellen om de stemming van de patiënt te beoordelen. Voorbeelden van vragen zijn:

"Hoe voelt u zich over het algemeen?"
"Heeft u de laatste tijd ergens van kunnen genieten?"
"Voelt u zich vaak verdrietig, leeg of hopeloos?"
"Heeft u gedachten over de dood of zelfdoding?" (Belangrijk om direct te vragen bij vermoeden!)
"Zijn er momenten dat u zich uitzonderlijk energiek en opgewekt voelt?"
"Hoe beïnvloedt uw stemming uw dagelijks leven?"
"Heeft u lichamelijke klachten die verband kunnen houden met uw stemming (bijvoorbeeld slaapproblemen, vermoeidheid, veranderingen in eetlust)?"

Het is belangrijk om te benadrukken dat de antwoorden van de patiënt slechts een deel van het verhaal zijn. De clinicus zal ook letten op non-verbale signalen, zoals gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal en toon van de stem. Een patiënt kan bijvoorbeeld zeggen dat hij zich "prima" voelt, terwijl zijn gezicht een duidelijke somberheid verraadt.

Instrumenten en Schalen

Naast het klinisch interview kunnen er gestandaardiseerde instrumenten en schalen worden gebruikt om de stemming te beoordelen. Deze instrumenten bieden een meer objectieve en kwantitatieve maatstaf voor de stemming. Enkele veelgebruikte schalen zijn:

Beck Depression Inventory (BDI): Een zelfrapportage vragenlijst die de ernst van depressieve symptomen meet.
Hamilton Rating Scale for Depression (HRSD): Een beoordelingsschaal die door de clinicus wordt ingevuld op basis van een interview met de patiënt.
Geriatric Depression Scale (GDS): Een depressieschaal specifiek ontworpen voor ouderen.
Young Mania Rating Scale (YMRS): Een beoordelingsschaal die de ernst van manische symptomen meet.
Patient Health Questionnaire-9 (PHQ-9): Een korte zelfrapportage vragenlijst om depressie te screenen.

Het is belangrijk om te begrijpen dat deze schalen slechts hulpmiddelen zijn en geen vervanging voor een grondige klinische beoordeling. De resultaten van de schalen moeten altijd in de context van de algemene presentatie van de patiënt worden geïnterpreteerd.

Differentiaal Diagnose: Het Uitsluiten van Andere Oorzaken

Een belangrijk aspect van het psychiatrisch onderzoek is het uitsluiten van andere mogelijke oorzaken van de stemmingsproblemen. Stemmingsveranderingen kunnen worden veroorzaakt door een breed scala aan factoren, waaronder:

Lichamelijke aandoeningen: Schildklierproblemen, vitaminegebrek (bijvoorbeeld vitamine B12), neurologische aandoeningen (bijvoorbeeld multiple sclerose) en chronische pijn kunnen allemaal stemmingssymptomen veroorzaken.
Medicatie: Sommige medicijnen (bijvoorbeeld bètablokkers, corticosteroïden) kunnen stemmingsveranderingen als bijwerking hebben.
Middelenmisbruik: Alcohol- en drugsgebruik kunnen zowel direct als indirect de stemming beïnvloeden.
Life events: Ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals verlies van een dierbare, relatieproblemen of financiële moeilijkheden, kunnen leiden tot stemmingsproblemen.

Om deze factoren uit te sluiten, kan de clinicus aanvullend onderzoek aanvragen, zoals bloedonderzoek, hersenscans of toxicologisch onderzoek.

Comorbiditeit: De Complexiteit van Stemmingsstoornissen

Vaak komen stemmingsstoornissen niet alleen voor. Er is vaak sprake vancomorbiditeit, wat betekent dat er tegelijkertijd andere psychische aandoeningen aanwezig zijn. Veel voorkomende comorbiditeiten zijn:

Angststoornissen: Depressie en angst gaan vaak hand in hand.
Persoonlijkheidsstoornissen: Sommige persoonlijkheidsstoornissen (bijvoorbeeld borderline persoonlijkheidsstoornis) worden gekenmerkt door instabiele stemmingen.
ADHD: Bij volwassenen met ADHD kan er sprake zijn van stemmingsproblemen als gevolg van de moeilijkheden die zij ervaren in het dagelijks leven.
Eetstoornissen: Eetstoornissen en stemmingsstoornissen komen vaak samen voor.
Middelenmisbruik: Zoals eerder genoemd, kan middelenmisbruik zowel een oorzaak als een gevolg zijn van stemmingsproblemen.

Het is cruciaal om comorbiditeiten te identificeren, omdat dit de behandeling kan beïnvloeden. Een patiënt met zowel depressie als angst kan bijvoorbeeld baat hebben bij een combinatie van medicatie en cognitieve gedragstherapie.

Culturele Overwegingen

Het is belangrijk om rekening te houden met culturele factoren bij het beoordelen van de stemming. De manier waarop emoties worden geuit en ervaren, kan variëren tussen culturen. Sommige culturen moedigen het uiten van verdriet openlijk aan, terwijl andere culturen meer terughoudendheid verwachten. Daarnaast kunnen bepaalde symptomen van stemmingsstoornissen anders worden geïnterpreteerd in verschillende culturele contexten. Een verlies van interesse in activiteiten kan bijvoorbeeld worden gezien als een teken van depressie in een westerse cultuur, maar als een normaal onderdeel van het ouder worden in een andere cultuur.

Clinici moeten cultureel sensitief zijn en openstaan voor de mogelijkheid dat de ervaringen van de patiënt worden beïnvloed door zijn culturele achtergrond. Het is raadzaam om gebruik te maken van tolken als er sprake is van een taalbarrière.

Behandeling van Stemmingsstoornissen

De behandeling van stemmingsstoornissen is afhankelijk van de specifieke diagnose, de ernst van de symptomen en de aanwezigheid van comorbiditeiten. Er zijn verschillende behandelopties beschikbaar, waaronder:

Medicatie: Antidepressiva, stemmingsstabilisatoren en antipsychotica kunnen worden gebruikt om de stemming te reguleren.
Psychotherapie: Cognitieve gedragstherapie (CGT), interpersoonlijke therapie (IPT) en psychodynamische therapie zijn effectieve vormen van psychotherapie voor stemmingsstoornissen.
Lichttherapie: Lichttherapie kan effectief zijn bij seizoensgebonden depressie (SAD).
Elektroconvulsietherapie (ECT): ECT is een effectieve behandeling voor ernstige depressie die niet reageert op andere behandelingen.
Transcranial Magnetic Stimulation (TMS): TMS is een niet-invasieve hersenstimulatietechniek die kan worden gebruikt om depressie te behandelen.
Levensstijlveranderingen: Regelmatige lichaamsbeweging, een gezond dieet, voldoende slaap en stressmanagement kunnen een positieve invloed hebben op de stemming.

Vaak wordt een combinatie van verschillende behandelingen gebruikt om de best mogelijke resultaten te bereiken. Het is belangrijk dat de behandeling wordt afgestemd op de individuele behoeften van de patiënt.

Conclusie

De beoordeling van de stemming is een essentieel onderdeel van het psychiatrisch onderzoek. Door een grondige evaluatie van de stemming, in combinatie met andere aspecten van het onderzoek, kan de clinicus een accurate diagnose stellen en een effectief behandelplan opstellen. Het is belangrijk om te onthouden dat stemmingsstoornissen behandelbaar zijn en dat er hoop is op herstel. Een open communicatie tussen de patiënt en de clinicus is cruciaal voor een succesvolle behandeling.

Dit artikel heeft een overzicht gegeven van de vele aspecten die een rol spelen bij de beoordeling van de stemming tijdens een psychiatrisch onderzoek. Het is echter belangrijk om te benadrukken dat dit slechts een algemene inleiding is en dat elke individuele situatie uniek is. Als u zich zorgen maakt over uw stemming of de stemming van iemand anders, is het raadzaam om professionele hulp te zoeken.

Labels: #Psychiatrisch