Sociaal Wenselijk Gedrag bij Autisme: Herkennen, Begrijpen & Ondersteunen

Inleiding: Een Paradox van Aanpassing

Individuen met autisme spectrum stoornis (ASS) staan vaak bekend om hun directe communicatie en moeite met sociale interacties. Paradoxalerwijs vertonen sommigen echter sociaal wenselijk gedrag (SWG), het aanpassen van hun gedrag om sociale acceptatie te verkrijgen, zelfs ten koste van hun eigen authenticiteit. Dit gedrag, vaak onbewust ingezet, kan leiden tot misverstanden, frustratie en een vertekend beeld van de werkelijke behoeften en gevoelens van de persoon met ASS. Dit artikel duikt diep in het fenomeen van SWG bij autisme, onderzoekt de onderliggende mechanismen, bespreekt de gevolgen en biedt praktische aanpakken voor zowel professionals als betrokkenen.

Concrete Voorbeelden: Van Kleine Aanpassingen tot Grote Verhullingen

Laten we beginnen met concrete voorbeelden. Een kind met ASS dat tijdens een klasgesprek niet zijn mening durft te uiten, ondanks dat het een ander standpunt heeft, vertoont SWG. Een volwassene met ASS die zich geforceerd vrolijk voordoet op een sociale gelegenheid, terwijl hij zich innerlijk ongemakkelijk voelt, is een ander voorbeeld. Een meer extreem geval is iemand die zijn autistische kenmerken volledig verbergt in zijn dagelijkse leven, wat leidt tot een enorme mentale belasting op lange termijn. Deze voorbeelden illustreren de diversiteit aan manieren waarop SWG zich kan manifesteren, van subtiele aanpassingen tot uitgebreide camouflage.

Casus 1: De Stille Observator

Stel je een tiener voor met ASS die in een groep zit waar luidruchtigheid en onderlinge grappen de norm zijn. Hij voelt zich ongemakkelijk bij het lawaai en de snelle wisselingen in het gesprek. In plaats van zijn ongemak te uiten, zwijgt hij, observeert hij en probeert hij de sociale codes te decoderen. Dit gedrag is een vorm van SWG, gericht op het voorkomen van uitsluiting. De achterliggende angst is echter dat zijn anders-zijn zal leiden tot afwijzing.

Casus 2: De Perfecte Student

Een student met ASS streeft naar perfecte cijfers, niet uit intrinsieke motivatie, maar uit de angst voor afwijzing en kritiek. Hij besteedt uren aan zijn werk, ten koste van zijn vrije tijd en welzijn. Dit perfectionisme is een vorm van SWG, want het is gericht op het behalen van sociale goedkeuring door middel van prestaties. Het onderliggende probleem is de angst voor falen en de gepercipieerde druk om te voldoen aan hoge verwachtingen.

De Onderliggende Mechanismen: Waarom SWG?

SWG bij autisme is complex en wordt beïnvloed door meerdere factoren. De belangrijkste zijn:

Sociale druk en angst voor afwijzing: Individuen met ASS kunnen extreem gevoelig zijn voor sociale signalen en bang zijn voor negatieve reacties op hun gedrag of anders-zijn.
Moeite met sociale interacties: Het gebrek aan inzicht in sociale regels en cues kan leiden tot onbedoelde sociale missers. SWG wordt dan ingezet om deze missers te voorkomen of te compenseren.
Traumatic experiences: Negatieve ervaringen in het verleden kunnen leiden tot een vermijdend gedragspatroon, waarbij SWG wordt ingezet om pijnlijke situaties te voorkomen.
Verwachtingen vanuit de omgeving: De omgeving kan onbedoeld druk uitoefenen op de persoon met ASS om zich te conformeren aan bepaalde sociale normen.
Zelfbeeld en zelfvertrouwen: Een laag zelfbeeld en gebrek aan zelfvertrouwen kan leiden tot een grotere behoefte aan sociale acceptatie, wat SWG kan versterken.

Gevolgen van Sociaal Wenselijk Gedrag: De verborgen prijs

Langdurig SWG kan ernstige gevolgen hebben voor de mentale en fysieke gezondheid van een persoon met ASS. Dit kan leiden tot:

Burn-out en uitputting: Het constant maskeren van de eigen identiteit is zeer vermoeiend en kan leiden tot chronische stress.
Depressie en angststoornissen: Het gevoel van niet-geaccepteerd te worden en het onvermogen om zichzelf te zijn kan tot ernstige emotionele problemen leiden.
Sociale isolatie: Hoewel SWG gericht is op sociale acceptatie, kan het paradoxaal genoeg leiden tot sociale isolatie, omdat de persoon zich niet echt kan verbinden met anderen.
Verminderde levenskwaliteit: Het constant moeten voldoen aan de verwachtingen van anderen beperkt de mogelijkheden om te leven volgens de eigen behoeften en wensen.

Aanpak en Strategieën: Een Pad naar Authenticiteit

Het aanpakken van SWG vereist een multidisciplinaire benadering, waarbij professionals en de omgeving een cruciale rol spelen:

Voor de persoon met ASS:

Psycho-educatie: Inzicht krijgen in het eigen gedrag en de onderliggende mechanismen is essentieel.
Cognitieve gedragstherapie (CGT): CGT kan helpen bij het herkennen en aanpassen van negatieve gedachten en gedragspatronen.
Acceptatie en zelfcompassie: Het accepteren van het eigen anders-zijn en het ontwikkelen van zelfcompassie is van groot belang.
Assertiviteitstraining: Leren om de eigen behoeften en grenzen te uiten op een respectvolle manier.

Voor de omgeving:

Begrip en acceptatie: Creëer een veilige en accepterende omgeving waar de persoon met ASS zichzelf kan zijn.
Expliciete communicatie: Duidelijk en direct communiceren, zonder impliciete verwachtingen.
Aanpassing van de omgeving: Aanpassen van de omgeving aan de behoeften van de persoon met ASS, zoals het verminderen van prikkels of het aanbieden van structuur.
Ondersteuning en begeleiding: Bied ondersteuning en begeleiding bij het omgaan met sociale situaties.

Conclusie: Naar een Meer Authentieke Levensweg

Sociaal wenselijk gedrag bij autisme is een complex fenomeen met verstrekkende gevolgen. Door een combinatie van zelfinzicht, professionele begeleiding en een accepterende omgeving kan de persoon met ASS echter leren omgaan met SWG en een meer authentieke levensweg te bewandelen. Het is cruciaal om te benadrukken dat SWG niet een teken van zwakte is, maar een overlevingsmechanisme dat ontstaat uit een complexe interactie tussen individuele kenmerken en omgevingsfactoren. Door het begrijpen van deze interactie en het bieden van de juiste ondersteuning, kunnen we bijdragen aan een betere levenskwaliteit voor individuen met ASS.

Dit artikel biedt slechts een beginpunt voor een diepgaander begrip van SWG bij autisme. Verdere research en het delen van ervaringen zijn essentieel om de kennis te vergroten en effectieve interventies te ontwikkelen.

Labels: #Autism