Anamnese: Essentiële vragen voor elk cognitief domein

Anamnese, oftewel de medische voorgeschiedenis, is een cruciaal onderdeel van de diagnostische procedure, vooral bij cognitieve stoornissen. Een zorgvuldige anamnese levert essentiële informatie op over het begin, de aard en de ernst van de klachten, evenals over mogelijke oorzaken en risicofactoren. Deze gids biedt een overzicht van anamnese vragen, georganiseerd per cognitief domein, met als doel een compleet en genuanceerd beeld te verkrijgen van de cognitieve functies van de patiënt.

Inleiding: Het Belang van een Gedetailleerde Anamnese

Cognitieve stoornissen kunnen zich op diverse manieren manifesteren en verschillende cognitieve domeinen aantasten. Van subtiele geheugenproblemen tot complexe executieve functiestoornissen, de variatie is enorm. Een gestructureerde anamnese, die specifiek ingaat op de verschillende cognitieve domeinen, is daarom onmisbaar voor een accurate diagnose en een effectief behandelplan. Het gaat hierbij niet alleen om het stellen van vragen, maar ook om het interpreteren van de antwoorden in de context van de patiënt zijn levensstijl, medische geschiedenis en sociale omgeving.

Waarom een domein-specifieke aanpak? Een domein-specifieke aanpak helpt om subtiele veranderingen in cognitie op te sporen die anders over het hoofd gezien zouden worden. Het stelt de arts in staat om een profiel van de cognitieve sterktes en zwaktes van de patiënt op te stellen, wat essentieel is voor het differentiëren tussen verschillende diagnoses (bijv. dementie, depressie, aandachtstekortstoornis).

Cognitieve Domeinen en Bijbehorende Anamnese Vragen

De volgende secties beschrijven de belangrijkste cognitieve domeinen en geven voorbeelden van anamnese vragen die relevant zijn voor elk domein. Deze vragen dienen als leidraad en kunnen worden aangepast aan de specifieke situatie van de patiënt.

1. Geheugen

Geheugen is een complex cognitief domein dat verschillende aspecten omvat, zoals het kortetermijngeheugen, het langetermijngeheugen, het semantisch geheugen (feitenkennis) en het episodisch geheugen (herinneringen aan persoonlijke gebeurtenissen). Problemen met het geheugen zijn vaak de eerste symptomen van cognitieve achteruitgang.

Vragen over het kortetermijngeheugen:

Heeft u moeite met het onthouden van recente gebeurtenissen, afspraken of namen?
Vergeet u vaak waar u dingen heeft neergelegd?
Moet u dingen vaker opschrijven om ze te onthouden?

Vragen over het langetermijngeheugen:

Heeft u moeite met het ophalen van herinneringen uit het verleden?
Zijn er specifieke perioden in uw leven waar u minder herinneringen aan heeft?
Kunt u zich belangrijke gebeurtenissen uit uw jeugd herinneren?

Vragen over het semantisch geheugen:

Heeft u moeite met het benoemen van objecten of personen?
Kost het u meer moeite om de betekenis van woorden te begrijpen?
Heeft u moeite met het herinneren van feitenkennis (bijv. historische gebeurtenissen, geografische informatie)?

Vragen over het episodisch geheugen:

Heeft u moeite met het herinneren van persoonlijke gebeurtenissen (bijv. vakanties, verjaardagen)?
Voelt u zich soms alsof u in een "mist" zit en moeite heeft met het plaatsen van gebeurtenissen in de juiste volgorde?
Heeft u moeite met het vertellen van verhalen over gebeurtenissen die u heeft meegemaakt?

Belangrijk om te onthouden: Geheugenproblemen kunnen ook het gevolg zijn van andere factoren, zoals stress, slaaptekort, medicatie of depressie. Het is belangrijk om deze factoren uit te sluiten voordat de diagnose van een cognitieve stoornis wordt overwogen.

2. Aandacht en Concentratie

Aandacht en concentratie zijn essentieel voor het verwerken van informatie en het uitvoeren van taken. Aandachtsproblemen kunnen zich uiten in moeite met het vasthouden van de aandacht, snel afgeleid zijn en moeite hebben met multitasking.

Heeft u moeite met het vasthouden van uw aandacht tijdens een gesprek of het lezen van een boek?
Bent u snel afgeleid door omgevingsgeluiden of andere stimuli?
Heeft u moeite met het uitvoeren van taken die langere tijd concentratie vereisen?
Maakt u meer fouten dan voorheen bij het uitvoeren van routinetaken?
Heeft u moeite met multitasking?
Hoe lang kunt u zich concentreren op een taak?
Heeft u het gevoel dat uw aandacht "verspringt" tussen verschillende dingen?

Aanvullende vragen voor professionals: Vraag naar de prestaties op aandachtstaken tijdens neuropsychologisch onderzoek. Observeer de patiënt tijdens de anamnese; hoe vaak dwalen ze af, zijn ze onrustig?

3. Executieve Functies

Executieve functies zijn een reeks cognitieve processen die nodig zijn voor planning, organisatie, probleemoplossing, flexibiliteit en impulscontrole. Stoornissen in de executieve functies kunnen leiden tot problemen met het organiseren van het dagelijks leven, het maken van beslissingen en het aanpassen aan nieuwe situaties.

Heeft u moeite met het plannen en organiseren van taken?
Heeft u moeite met het maken van beslissingen?
Heeft u moeite met het oplossen van problemen?
Bent u minder flexibel dan voorheen en heeft u moeite met het aanpassen aan nieuwe situaties?
Heeft u moeite met het beheersen van uw impulsen?
Heeft u moeite met het beginnen aan taken, zelfs als u weet dat ze belangrijk zijn? (Initiatief)
Blijft u soms "hangen" in bepaalde gedachten of handelingen? (Perseveratie)
Heeft u moeite met het inschatten van de gevolgen van uw acties?

Voorbeeld: "Stel dat u een recept wilt koken dat u nog nooit eerder hebt gemaakt. Hoe zou u dat aanpakken?" Dit kan inzicht geven in iemands plannings- en organisatievaardigheden.

4. Taal

Taal omvat verschillende aspecten, zoals het begrijpen van taal (receptieve taal) en het produceren van taal (expressieve taal). Taalstoornissen kunnen zich uiten in moeite met het vinden van de juiste woorden, het begrijpen van complexe zinnen of het volgen van een gesprek.

Heeft u moeite met het vinden van de juiste woorden?
Gebruikt u vaak omschrijvingen in plaats van de juiste woorden?
Heeft u moeite met het begrijpen van complexe zinnen?
Heeft u moeite met het volgen van een gesprek?
Verwisselt u soms woorden of klanken?
Heeft u moeite met het lezen of schrijven?
Heeft u moeite met het spellen van woorden?

Let op: Taalproblemen kunnen ook wijzen op andere aandoeningen, zoals afasie (veroorzaakt door een beroerte of hersenletsel). Een grondig neurologisch onderzoek is noodzakelijk om de oorzaak van de taalproblemen te achterhalen.

5. Visuospatiale Functies

Visuospatiale functies omvatten het vermogen om objecten in de ruimte te visualiseren, te manipuleren en te herkennen. Stoornissen in de visuospatiale functies kunnen leiden tot problemen met het inschatten van afstanden, het herkennen van gezichten, het navigeren in een bekende omgeving en het kopiëren van tekeningen.

Heeft u moeite met het inschatten van afstanden?
Heeft u moeite met het herkennen van gezichten?
Raakt u sneller de weg kwijt in een bekende omgeving?
Heeft u moeite met het kopiëren van tekeningen of het bouwen van objecten?
Heeft u moeite met het parkeren van de auto?
Heeft u moeite met het lezen van kaarten?
Heeft u moeite met het herkennen van objecten die van een ongebruikelijke kant worden bekeken?

Voorbeeld: Vraag de patiënt om een klok te tekenen met een specifieke tijd. Dit kan inzicht geven in de visuospatiale vaardigheden en het conceptuele begrip van tijd.

6. Sociale Cognitie

Sociale cognitie omvat het vermogen om de emoties en intenties van anderen te begrijpen en te reageren op sociale signalen. Stoornissen in de sociale cognitie kunnen leiden tot problemen met empathie, het herkennen van emoties en het begrijpen van sociale regels.

Heeft u moeite met het begrijpen van de emoties van anderen?
Heeft u moeite met het reageren op sociale signalen?
Heeft u moeite met het inleven in de gevoelens van anderen (empathie)?
Heeft u moeite met het begrijpen van sociale regels en conventies?
Heeft u het gevoel dat u minder goed contact kunt maken met anderen dan vroeger?
Heeft u moeite met het voorspellen van het gedrag van anderen?
Krijgt u vaak negatieve reacties van anderen op uw gedrag?

Belangrijk: Veranderingen in sociale cognitie kunnen subtiel zijn en worden vaak toegeschreven aan persoonlijkheidsveranderingen. Het is belangrijk om hier alert op te zijn, vooral bij ouderen.

Aanvullende Vragen en Overwegingen

Naast de domein-specifieke vragen zijn er een aantal algemene vragen en overwegingen die relevant zijn voor een complete anamnese.

Medische voorgeschiedenis: Vraag naar eerdere medische aandoeningen, operaties, medicatiegebruik en familiegeschiedenis van cognitieve stoornissen.
Psychiatrische voorgeschiedenis: Vraag naar eerdere of huidige psychische problemen, zoals depressie, angststoornissen of psychoses.
Levensstijl: Vraag naar slaapgewoonten, voeding, beweging, alcoholgebruik en roken.
Opleiding en beroep: Vraag naar het opleidingsniveau en de aard van het beroep. Een hoger opleidingsniveau kan de effecten van cognitieve achteruitgang maskeren.
Sociale omgeving: Vraag naar de sociale contacten en de mate van sociale activiteit. Sociale isolatie kan cognitieve achteruitgang versnellen.
Begin en beloop van de klachten: Vraag wanneer de klachten zijn begonnen en hoe ze zich in de loop van de tijd hebben ontwikkeld. Zijn de klachten geleidelijk ontstaan of plotseling? Zijn ze stabiel, progressief of fluctuerend?
Impact op het dagelijks leven: Vraag hoe de cognitieve klachten het dagelijks leven beïnvloeden. Heeft de patiënt moeite met het uitvoeren van huishoudelijke taken, het beheren van financiën, het autorijden of het werken?
Inzicht: Vraag naar het inzicht van de patiënt in zijn eigen cognitieve problemen. Is de patiënt zich bewust van zijn klachten of ontkent hij ze?
Informatie van derden: Het is vaak nuttig om informatie in te winnen bij familieleden of andere betrokkenen. Zij kunnen een ander perspectief bieden op de cognitieve functionering van de patiënt.

Het Gebruik van Vragenlijsten en Tests

Naast de anamnese kunnen vragenlijsten en cognitieve tests een waardevolle aanvulling vormen op de diagnostische procedure. Er zijn verschillende gestandaardiseerde vragenlijsten beschikbaar die specifiek zijn ontworpen om cognitieve functies te beoordelen, zoals de Mini-Mental State Examination (MMSE), de Montreal Cognitive Assessment (MoCA) en de Addenbrooke's Cognitive Examination III (ACE-III). Deze tests kunnen helpen om de ernst van de cognitieve stoornissen te kwantificeren en om de effectiviteit van behandelingen te monitoren.

Let op: Vragenlijsten en tests zijn slechts hulpmiddelen en mogen niet de enige basis vormen voor een diagnose. Het is belangrijk om de resultaten van de tests te interpreteren in de context van de anamnese en het klinisch onderzoek.

Conclusie

Een complete en gestructureerde anamnese, gericht op de verschillende cognitieve domeinen, is essentieel voor het diagnosticeren en behandelen van cognitieve stoornissen. Deze gids biedt een overzicht van relevante vragen en overwegingen die kunnen helpen om een compleet en genuanceerd beeld te verkrijgen van de cognitieve functionering van de patiënt. Door de anamnese te combineren met vragenlijsten en cognitieve tests kan een accurate diagnose worden gesteld en een effectief behandelplan worden opgesteld. Het is cruciaal om de antwoorden en observaties te interpreteren met oog voor de context en mogelijke alternatieve verklaringen voor de gerapporteerde symptomen.

Labels: #Cognitief